1. Czym jest motywacja?

Motywacja jest procesem, który prowadzi do zmiany aktualnej sytuacji na bardziej korzystną z punktu widzenia danej jednostki (Gasiul, 2007). Podstawowy model motywacji można przedstawić według schematu: bodziec – określone zachowanie – cel (pożądany efekt).

2. Motywacja do uczenia się

Motywacja do uczenia się rozwija się sukcesywnie dzięki napotykanym możliwościom zdobycia wiedzy i wpływom społecznym (Brophy, 2002). Definiowana jest jako wartość i znaczenie, jaką przypisujemy nauce oraz długotrwałe zaangażowanie w proces nauczania (Michalska, 2004). Wysiłek, jaki jesteśmy w stanie włożyć do wykonania jakiegoś zadania zależy od tego:

• jak silne jest nasze przekonanie, że potrafimy wykonać zadanie pomyślnie,
• jaką wartość ma dla nas nagroda związana z realizacją zadania (Brophy, 2002).

3. Teorie motywacji oraz jej rodzaje

Podstawową teorią motywacji jest hierarchia potrzeb Abrahama Maslowa, zgodnie z którą zachowanie jest odpowiedzią na odczuwane potrzeby. Zaspokojenie potrzeb niższego rzędu, doprowadza do zaspokojenia potrzeb wyższych (Cywińska, 2012). Warto zauważyć, że według Maslowa, samorealizacja, za którą możemy uznać nauczanie jest na ostatnim miejscu. Jeżeli zastosujemy tę teorię do nauki, okaże się, że nie możemy oczekiwać zaangażowania w proces uczenia się, jeżeli nie zaspokoimy wcześniej potrzeb głodu czy odpoczynku. Będziemy również mniej pracować nad przypisanymi zadaniami, jeżeli czujemy się zagrożeni lub odrzuceni (Brophy, 2002).

Motywy, dla których podejmujemy działanie można podzielić na wewnętrzne i zewnętrzne. Motywacją wewnętrzną kierujemy się, kiedy wykonywana czynność jest dla nas wartością samą w sobie. Wykonywanie zadanie jest wtedy przyjemne i sprawia satysfakcję (Tołwińska, 2009). Wewnętrzną motywację do nauki możemy uznać:

• ciekawość świata,
• przyjemność czerpana z samej nauki,
• skłonność do podejmowania wyzwań.

Natomiast, gdy wykonywane zadanie jest środkiem do osiągnięcia celu, jest to przejaw motywacji zewnętrznej. Opiera się on w głównej mierze na systemie nagród i kar. Najczęściej uczymy się, aby uzyskać pozytywną ocenę lub uniknąć negatywnej. Jednak podkreśla się, że dążenie do uzyskania dobrej oceny swoich umiejętności do negatywnych skutków, np.:

• niepewność efektu końcowego,
• lęk przed oceną,
• przypisywanie popełnionych błędów brakowi zdolności,
• unikanie porażek (Michalska, 2004).

Jak pewnie łatwo się domyślić, wewnętrzna motywacja do nauki jest szczególnie pożądaną cechą. Według badań, uczniowie posiadający wysoki poziom motywacji wewnętrznej, osiągali lepsze wyniki w nauce. Mieli również większe osiągnięcia, wykazywali niski poziom lęku związanego ze szkołą oraz pozytywnie oceniali swoje umiejętności. Wyniki uzyskano niezależnie od poziomu nauczania, płci czy grupy etnicznej (Tołwińska, 2009).

4. Co przeszkadza nam w motywacji?

Najpowszechniej spotykanym wrogiem motywacji jest prokrastynacja, czyli zwlekania i odkładanie zadań na później (Magrini, 2021). Prokrastynację stosujemy, jeżeli poziom motywacji jest zbyt niski albo odwlekanie rozpoczęcia zadania skutecznie zniechęca do wszelkiej pracy.

Wyróżnia się również takie zjawisko jak bezradność intelektualna. Jest to nieprzyjemny stan psychiczny, który pojawia się, kiedy wiele godzin siedzimy nad pustą kartką, chcą wykonać dane zadanie. W psychologii istnieje klasyczny model wyuczonej bezradności, który oznacza zgeneralizowane oczekiwanie braku wpływy na jakiekolwiek wydarzenia (Seligman, 2010).

W motywacji do nauki przeszkadza nam również „słomiany zapał”, czyli zbyt wysoki poziom motywacji na początku działań. Motywację mogą również blokować zbyt wygórowane cele, przerastające nasze możliwości. Stawienie sobie zbyt trudnych zadań może powodować stres. Natomiast prawidłowo wyznaczone kierunki działania podnoszą motywację do ich nauki (Michalska, 2004).

Rozpraszacze również przeszkadzają nam w nauce. Łączą się one również z prokrastynacją, jednak warto je wymienić osobno. Obecne czasy pozwalają nam w różny sposób spędzać wolny czas (Wrońska, 2019). Wykazano, że przerwy spowodowane przez telefony, maile, przeglądanie Internetu negatywnie wpływają na proces uczenia się. Udowodniono, że przyczynia się to do obniżenia produktywności pracowników aż o 40% (Magrini, 2021).

5. Jak zwiększyć swoją motywację?

Stabilność motywacji i samokontrola są umiejętnościami, które możemy opanować i się ich nauczyć. Można to porównać do treningu mięśni. Im więcej ćwiczymy, tym mięsień wzrasta i staje się bardziej wytrzymały (Wrońska, 2009).

Poniżej przedstawiono kilka technik, które pomogą odnaleźć i zwiększyć motywację do nauki.

• Dzielenie zadań na mniejsze części, tak aby widzieć efekty swojej pracy. Można podzielić czas poświęcony na naukę stosując technikę pomodoro (jej twórca stosował w niej minutnik w kształcie pomidora). Technika ta polega na podejmowaniu wysiłku intelektualnego w 25- minutowych blokach z 5-minutową przerwą. Po czterech blokach, robi się dłuższą, 20-minutową przerwę. Przerwy poprawiają koncentrację w nauce (Margini, 2021).
• Lista zadań. Skutecznym sposobem może być spisanie zadań do zrobienia i odhaczanie kolejnych pozycji. Potwierdzimy tym samym własną skuteczność.
• Grupa wsparcia. W projektach długoterminowych sprawdza się wsparcie innych osób, które również uczestniczą w tym procederze. Jeżeli zadanie pozwala na prace grupową, świetnie może to wzmocnić motywację.
• Wyznaczanie celów krótko i długoterminowych. Warto jasno określić cele i termin ich realizacji.
• Mała nagroda. Można również zastosować motywację zewnętrzna i wyznaczyć sobie atrakcyjną nagrodę za wytrwałość w nauce (Wrońska, 2019).

Warto również zapamiętać, jakie cechy i postawy zwiększają motywację oraz ułatwiają osiągnięcie sukcesów. Ich poznanie pozwoli pielęgnować te cechy. Są to między innymi:

• umiejętność rozwiązywania problemów,
• wiara w swoje możliwości,
• systematyczność i wytrwałość.

6. Jak ważne jest wsparcie rodziców?

Największy wpływ na motywację dzieci i młodzieży ma wychowanie oraz podejście rodziców, którzy stanowią autorytet. Udzielenie prawidłowego wsparcia dziecku w wyznaczeniu celów, pomoże mu w ich osiągnięciu oraz wzmocni poczucie własnej wartości (Tołwińska, 2009).

Informacje zwrotne o postępach w nauce od osób znaczących, czyli rodziców i nauczycieli odgrywają bardzo ważną rolę w stymulowaniu motywacji. Informacje takie należy przekazywać dziecku jak najczęściej. Odnosić się zarówno do pozytywnych zachowań, jak i tych wymagających poprawy.

Mimo, że w procesie nauki motywacja zewnętrzna odgrywa mniejszą rolę, zachęty w postaci nagród, pochwał czy wyróżnień również są istotne.

Kluczowym narzędziem motywacyjnym jest przykład osoby znaczącej. Jeżeli nauka nie stanowi w rodzinie cenionej i praktykowanej wartości, mówienie o jej sensie nie będzie dla dziecka wartościowe.

Motywację kształtuje również sposób komunikowania się. Dzieci są szczególnie wrażliwe na komunikaty niewerbalne – przyjazną lub wrogą mowę ciała. Określone komunikaty przekazywane dziecku mogą budować jego poczucie wartości i wiarę w siebie lub wręcz przeciwnie (Tołwińska, 2009). Kiedy słyszymy od dziecka komunikat „Nie chce mi się” podczas nauki lub odrabiania domowych lekcji, to zamiast karcić mówiąc „Musisz to zrobić” lub „Lenistwo wychodzi z Ciebie”, można zastosować komunikat wspierający autonomię naszego dziecka typu „Uczenie się tego nie jest łatwe, widzę, że jesteś zły, że Ci to nie wychodzi tak jak byś chciał”. Pozwala to wyrazić dziecku trudne uczucia i rozpocząć z nimi dialog (Józefiak).

Każdy z nas zmagał się kiedyś z problem motywacji do nauki lub innych zadań. Dlatego warto wiedzieć, co jest tego przyczyną i jak unikać tego w przyszłości.

Bibliografia

1. Brophy, J. (2002). Motywowanie uczniów do nauki. Warszawa: PWN.
2. Cywińska, M. (2012). Rozwijanie motywacji uczniów do nauki. Studia edukacyjne, Nr 20, s. 153- 166.
3. Gasiul, H. (2007). Teorie emocji i motywacji. Warszawa: UKSW.
4. Józefiak, K. Jak zachęcić dziecko do nauki – czyli co pomaga, a co przeszkadza w motywowaniu dzieci do uczenia się. Mini poradnik dla rodziców i opiekunów w dobie nauczania zdalnego. Pobrane z: https://www.poradniapruszcz.pl/egzaminyzewnetrzne/ Jak%20zachecic%20dziecko%20do%20nauki.pdf (07.02.2023).
5. Magrini, M. (2021). Mózg. Podręcznik użytkownika. Łódź: JK.
6. Michalska, A. (2004). Jak nakłonić dziecko do nauk? Pobrane z: http://www.publikacje.edu.pl/ publikacje.php?nr=1392 (06.02.2023).
7. Seligman, M. (2010). Optymizmu można się nauczyć. Poznań: Media Rodzina.
8. Tołwińska, B. (2009). Motywacja dzieci do uczenia się (problemy dzieci, rola dorosłych). W: J. Izdebska, J. Szymanowska (red.), Wielowymiarowość przestrzeni życia współczesnego dziecka (s. 195-203). Białystok: Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie.
9. Wrońska, D. (2019). Co to jest motywacja? Pobrane z: https://psychologwronska.pl/motywacja- co-to-jest/ (07.02.2023).
10. Od marzenia do sukcesu. Motywacja do nauki. Pobrane z: https://www.ore.edu.pl (06.02.2022).