Prokrastynacja oznacza celowe i nieuzasadnione zwlekanie i odkładanie zadań za później. Zjawisko to może ujawniać się w wielu dziedzinach życia, a w przypadku młodych osób jest szczególnie widoczne w wypełnianiu obowiązków szkolnych lub akademickich (Filipiak, 2018). Pojawią się przy tym myśli: „zrobię to później”, „mam jeszcze czas”, „pomyślę o tym wkrótce”. W rezultacie młodzi ludzie zaglądają do książek i notatek dzień przed egzaminem, albo piszą pracę w pośpiechu (Jaworska, 2013). Poniższy artykuł pozwoli zrozumieć mechanizm prokrastynacji oraz odpowie na pytanie jak jemu zaradzić.

1. Przyczyny prokrastynacji u młodych ludzi

Istnieje wiele przyczyn dla których młodzi ludzie mają skłonność do prokrastynacji. Motywy okładania działań na później można podzielić na wewnętrze i zewnętrzne (Jaworska, 2013).

Wewnętrze powody prokrastynacji mogą wynikać z cech charakteru osoby oraz ze specyfiki zadania. Przeprowadzone w 2017 r. badania (Kim, Fernandez, Terrier) dowiodły, że prokrastynacja jest związana z niską sumiennością i stabilnością emocjonalną. Uczniowie i studenci częściej zwlekają z wykonywaniem zadań, kiedy mają trudności z samoregulacją, brakuje im umiejętności organizacyjnych, nieumiejętnie zarządzają czasem oraz nie wyznaczają celów (Jaworska, 2013).

Emocjonalnymi przyczynami odkładania spraw na później może być strach, poczucie przytłoczenia, wstyd i frustracja (Harrington, 2005). Nie bez znaczenia jest też stres, który towarzyszy młodym ludziom w okresie szkolnym czy akademickim. Presja wynikająca z oczekiwań rodziców, nauczycieli czy kolegów może prowadzić do strachu i lęku przed porażką. Powoduje to także brak motywacji do działania. W efekcie młodzi ludzie często przekładają swoje obowiązki na później, w nadziei, że uda im się wykonać je szybciej i sprawniej (Steel, 2007).

Charakter wykonywanej czynności i jej subiektywne postrzeganie również prowadzi do prokrastynacji. Najczęściej uczniowie i studenci odkładają na później zadania, które odbierają jako:

• zbyt trudne, złożone, wieloetapowe, czasochłonne, wyczerpujące, ważne,
• mało atrakcyjne, niesprecyzowane, ograniczające przestawienie własnych umiejętności,
• nienagradzane,
• zbyt łatwe (Jaworska, 2013).

Natomiast zewnętrzne przyczyny zwlekania wynikają z sytuacji studenta oraz są związane z uczelnią/ szkołą.

Prokrastynacja może być spowodowana nadmiernym obciążeniem młodego człowieka, które wynika z wielu zobowiązań. Często nadmiar bodźców pochłania uwagę uczniów. Młodzi ludzie są otoczeni różnymi narzędziami technologicznymi, takimi jak telewizory, komputery, smartfony czy tablety, które zapewniają im stały dostęp do rozrywki i informacji. W takiej sytuacji łatwo jest się rozproszyć i stracić skupienie na zadaniach, które trzeba wykonać. (Margini, 2021).

Na poziom prokrastynacji może mieć również wpływ postawa nauczyciela. Ci słabo wspierający i zbyt łagodni nie mobilizują uczniów i studentów do pracy. Natomiast wykładowcy, którzy są nieprzygotowani do zajęć, źle zorganizowani i nie oddają prac w umówionym terminie często zniechęcają do dalszego działania (Jaworska, 2013).

2. Konsekwencje prokrastynacji

W pierwszym etapie prokrastynacja powoduje poprawę nastroju. Zwykle pojawia się uczucie ulgi związanej z tym, że nie trzeba działać natychmiast. Predyspozycje do odkładania zadań potęguje złudzenie, że ostatecznie uda się wykonać zamierzoną czynność lub problem „sam się rozwiąże”. Jednak samo uświadomienie sobie konieczności wykonania odłożonego zadania często powoduje lęk i niepewność związane z przeświadczeniem, że zostało zbyt mało czasu (Filipiak, 2018).

Zwlekanie wpływa negatywnie na samoocenę. Świadomość kolejnego niedotrzymanego terminu powoduje duży dyskomfort psychiczny. Niewykonywanie zadań, popełnianie błędów lub niedokładność wpływa na uzyskanie gorszych ocen z poszczególnych przedmiotów. Dodatkowo powoduje natłok pracy oraz niekiedy konieczność powtórnego wykonywania zadań, jak poprawa egzaminu czy powtarzanie roku. Prokrastynacja może również prowadzić do pogorszenia relacji z innymi (Jaworska, 2013).

3. Jak zwalczyć prokrastynację?

Jednym ze sposobów radzenia sobie z prokrastynacją jest zwiększenie własnej skuteczności. Przydatne mogą być takie techniki jak:

• określenie celu,
• ustalenie hierarchii zadań,
• wykonywanie czynności małymi krokami,
• znalezienie motywacji do działania i ćwiczenie silnej woli.

Przejście od zamiaru do działania wymaga określenia celu, a w dalszej kolejności wprowadzenie w życie odpowiednich aktywności. Konieczne jest określenie, co i kiedy powinno być wykonane, aby zrealizować postawiony cel. Dzięki temu możliwe jest ustalenie, ile czasu potrzeba na wykonywanie zadania oraz przewidzieć przeszkody, które mogą się pojawić (Jaworska, 2013). W realizacji zadań może pomóc stosowanie kalendarzy, planerów, listy zadań czy aplikacji mobilnych. Warto też stawiać sobie konkretne cele i nagradzać się za ich osiągnięcie.

Wykonywanie zadań na czas nie będzie możliwe bez wewnętrznej i zewnętrznej motywacji. Znalezienie wewnętrznej motywacji może wiązać się z przyjemności czerpanej z samej nauki, ciekawością świata lub skłonnością do podejmowania wyzwań. Zewnętrznie zachęcać do działania może natomiast nagroda, np. pozytywna ocena (Michalska, 2004).

Kolejnym sposobem na zwalczanie prokrastynacji jest redukcja ilości bodźców, które rozpraszają uwagę. Można zacząć od wyłączenia telefonu lub komputera podczas nauki czy pracy, albo ustalenia konkretnych godzin w ciągu dnia, w których nie korzysta się z urządzeń elektronicznych. Warto też zadbać o stworzenie sprzyjającego środowiska do pracy czy nauki, co może wpłynąć pozytywnie na skupienie i wydajność (Pychyl, Flett, 2012).

Można również skorzystać z różnych technik psychologicznych wymienionych poniżej.

• Metoda Pomodoro, która polega na wykonywaniu zadań przez 25 minut, po czym następuje 5- minutowa przerwa. Po czterech blokach, robi się dłuższą, 20-minutową przerwę. Skutecznie poprawia to koncentrację w nauce (Margini, 2021).
• Technika „5-4-3-2-1”, czyli odliczanie w myślach przed rozpoczęciem zadania. Liczenie pomaga skupić na celu lub zobowiązaniu i odwraca uwagę od zmartwień (Robbins, 2017)
•  Metoda SMART, czyli stawianie sobie celów, które są konkretne, mierzalne, osiągalne, realistyczne i czasowe.

Prokrastynacja jest problemem, z którym boryka się wielu młodych ludzi. Może ona prowadzić do stresu, frustracji, utraty czasu i szansy na osiągnięcie postawionych celów. Istnieje jednak wiele rozwiązań, aby zwalczyć prokrastynację. Zalicza się do nich nauka umiejętności planowania i organizacji czasu, ustalenie właściwych celów, redukcja bodźców rozpraszających oraz wykorzystanie technik psychologicznych. Warto pamiętać, że każdy z nas może nauczyć się radzić sobie z prokrastynacją i wykorzystać swój czas w sposób bardziej efektywny.

Bibliografia

1. Filipiak, S. (2018). Prokrastynacja i cechy osobowości u polskiej młodzieży w Austrii – wstępne doniesienie z badań. Edukacja – Technika – Informatyka, Nr 3/25, s. 89 – 93.
2. Jaworska, E. (2013). Przyczyny i konsekwencje prokrastynacji akademickiej. Folia Pomeranae Universitatis Technologiae Stetinesis, Oeconomica Nr 303 (77), s. 63-72.
3. Kim, S., Fernandez, S., Terrier, L. (2017). Procrastination, Personality Traits, and Academic Per- formance: When Active and Passive Procrastination Tell a Different Story. Personality and Individual Differences, 108, 154–157.
4. Magrini, M. (2021). Mózg. Podręcznik użytkownika. Łódź: JK.
5. Michalska, A. (2004). Jak nakłonić dziecko do nauki? Pobrane z: http://www.publikacje.edu.pl/ publikacje.php?nr=1392 (06.02.2023).
6. Pychyl, T., Flett, G. (2012). Procrastination and Self-Regulatory Failure: An Introduction to the Special Issue. Journal of Rational-Emotive & Cognitive-Behavior Therapy, Nr 30(4), 203–212.
7. Robins, M. (2017). Reguła 5 sekund. Łódź: Galaktyka.
8. Steel, P. (2007). The Nature of Procrastination: A Meta-Analytic and Theoretical Review of Quintessential Self-Regulatory Failure. Psychological Bulletin, Nr 133(1), 65–94.