„Śpieszmy się kochać ludzi
Tak szybko odchodzą…”
Ks. Jan Twardowski
“Dla tych, którzy odeszli w nieznany świat
Płomień na wietrze kołysze wiatr.
Dla nich tyle kwiatów pod cmentarnym murem
I niebo jesienne u góry.
Dla nich harcerskie warty i chorągiewek gromada
I dla nich ten dzień – pierwszy dzień listopada.”
Dorota Gellner
Strata bliskiej osoby boli. Przynosi szereg myśli trudnych i nieprzyjemnych emocji. Żałoba wiąże się z takimi uczuciami, jak ogromny smutek, tęsknota, żal oraz poczucie pustki. Każdy z nas inaczej przeżywa okres po stracie bliskiej osoby, ale z psychologicznego punktu widzenia żałoba ma pewne etapy, które przechodzi się kolejno.
Żałoba może trwać od roku do nawet dwóch – trzech lat – najczęściej dłuższy okres żałoby przeżywają kobiety, które utraciły dziecko, ale nie tylko. Wiele zależy od tego kogo straciliśmy, w jakiej byliśmy relacji z osobą, która odeszła. Jednakże zwykle przebieg żałoby jest najbardziej intensywny w pierwszych miesiącach po śmierci, a z czasem uczucia stają się być mniej intensywne. Nie oznacza to, że smutek jest mniejszy, czy powoli zapominamy – po prostu zaczynamy godzić się ze stratą i uczyć się funkcjonować na nowo. Z czasem też zaczynamy żyć ze świadomością owej pustki…
Jakie są etapy żałoby?
Przeżywanie żałoby ma zazwyczaj następujące i charakterystyczne etapy:
- I faza – szok i otępienie. Osoba, która właśnie straciła bliską osobę, nie będzie mogła w to uwierzyć. Na tym etapie, może wydawać się jakby rzeczywistość i przykre fakty, były poza nią. Wówczas osoba, która cierpi, może wypierać stratę, zaprzeczać zaistniałym faktom, negować rzeczywistość. Mogą pojawiać się złudzenia, że to tylko koszmarny sen. W tej fazie żałoby może dojść do utraty kontaktu z rzeczywistością i otoczeniem tj. faza odrealnienia. W fazie 1 bardzo ważne jest wsparcie rodziny, bowiem osoba najmocniej dotknięta stratą może nie być w stanie zająć się formalnościami, gdyż czuje się odcięta od świata i okoliczności.
- II faza – żal, tęsknota, rozgoryczenie. Jest to okres, kiedy do osoby, będącej w żałobie dotrze to, że wszystko, co się dzieje, jest prawdziwe. Wówczas świadomość straty jest bardzo bolesna i przynosi cierpienie. Emocje w tej fazie są bardzo silne, pojawia się poczucie winy. Charakterystyczne stają się wspomnienia, przypominanie sobie ostatnich wspólnych chwil. Ten etap zwykle jest najtrudniejszy, w którym pojawiają się takie uczucia, jak żal, smutek, rozgoryczenie, ogromna tęsknota, a także złość – na osobę, która odeszła, na specjalistów, lekarzy, bliskich – na wszystkie okoliczności, które doprowadziły do śmierci. Na tym etapie, ważne jest zaakceptować i pogodzić się z przeżywanymi emocjami.
- III faza – dezorganizacja. Śmierć bliskiej osoby sprawia, że dezorganizacji ulega dotychczasowe życie. Na tym etapie zmieniają się plany, inaczej jest spędzany dzień, tydzień. Wszystko, co do tej pory było budowane razem, zmieniło się i jakby rozpadło. Nic nie jest już przewidywalne, ustalone, nie ma rutyny – należy wypracować na nowo plan i zarządzanie czasem. Silne emocje, związane ze stratą, takie jak tęsknota, nadal są obecne.
- IV faza – reorganizacja. W tej fazie osoba pogrążona w żałobie zaczyna odnajdywać się w nowej rzeczywistości, skupiać uwagę na innych sprawach. Na tym etapie kształtuje się nowy model funkcjonowania. Jednakże emocje smutku i tęsknoty nadal pozostają. Reorganizacja życia może trwać długo i dopiero po jej przeprowadzeniu można mówić o zakończeniu procesu żałoby.
- V fazą żałoby jest akceptacja obecnej sytuacji. To ostatnia faza, która kończy proces żałoby.
Co przeżywa osoba w żałobie – objawy żałoby
Wymiar psychologiczny
- Odczucie nierealności tego co dzieje się
- Obawa i niepokój, natłok myśli
- Odtwarzanie wspomnień
- Odczuwanie smutku, strachu, żalu, tęsknoty, złości
- Powrót do pracy, może być trudny, z racji braku koncentracji uwagi, osłabionej pamięci
- Silne odczuwanie samotności, opuszczenia, pustki
- Poczucie winy z przeplatanym poczuciem niesprawiedliwości, złości
Wymiar zachowań
- Trudności ze snem, bezsenność, wybudzanie się, odczucie ciągłego zmęczenia
- Myśli o przyjemnych czynnościach, mogą wywoływać poczucie winy
- Kłopoty z jedzeniem, brak apetytu lub nadmierny apetyt
- Niechęć do kontaktów towarzyskich, spotkań
- Rzeczy, które wcześniej wydawały się ważne, teraz wydają się być bez znaczenia
- Dezorganizacja planu dnia, codziennych obowiązków
- Nadmierna płaczliwość
- Drażliwość
- Zmęczenie fizyczne
Jak przeżyć rocznicę śmierci? Święto Wszystkich Świętych? Dzień Zaduszny?
Rocznica śmierci, pierwszy i drugi listopada to czas zadumy, refleksji, wspomnień i modlitwy za bliskich, którzy odeszli. Warto mieć na uwadze, że jest to kwestia indywidualna. Dlatego należy pamiętać o tym, iż całkiem normalne jest to, że każdy przeżywa takie dni inaczej. To, że zdecydujesz się coś zrobić innego niż inni – nie oznacza, że kochasz mniej lub nie odczuwasz bólu po stracie bliskiej osoby. Niezależnie od upływu czasu, rocznice, święta są ważne i mogą być trudne do przeżycia. W takim okresie czasu, może być silniej odczuwana tęsknota, smutek, żal. Może być również tak, że wspomnienia o zmarłej osobie stają się jeszcze bardziej intensywne i bolesne. Każdy z nas inaczej przeżywa smutek, a reakcje na stratę mogą być bardzo różne. W tym czasie należy też pamiętać o tym, aby zadbać o swój komfort psychiczny i fizyczny. Najważniejsze, aby zostać swoim dobrym przyjacielem i móc zadbać o siebie emocjonalnie, duchowo i fizycznie. Akceptacja swoich uczuć to bardzo istotny aspekt zadbania o siebie, bowiem utrata bliskiej osoby to ogromny stres. W tym czasie szczególnym jakim jest Dzień Zaduszny, rocznica śmierci – ból i emocje stają się być bardziej odczuwane. Dlatego też niezmiernie istotne jest, aby wyjątkowo zadbać w tym czasie również o siebie. Wsłuchać się w swoje potrzeby i móc na nie odpowiedzieć. Może jest to ofiarowanie modlitwy w intencji zmarłej osoby, może ulgę przynieść wizyta na cmentarzu i kontemplacja nad grobem. Ale może być to spacer, posłuchanie muzyki, obejrzenie albumu ze zdjęciami lub nagrań. Ulgę może też przynieść napisanie listu do zmarłej osoby, zaniesienie listu na grób lub puszczenie go wraz z prądem rzeki.
Aspekt duchowy ma również istotne znaczenie. Osoby będące w żałobie, odnoszące się do swojej wiary i relacji z Bogiem, mogą doświadczać poczucia oparcia się na aspektach ważnych według ich hierarchii wartości. Wówczas element wiary rodzi nadzieję na życie wieczne i jednocześnie może przynieść ukojenie.
Dzień 1 i 2 listopada, to czas, w którym odwiedzamy na cmentarzach groby naszych zmarłych bliskich, aby wspominać, modlić się, zapalić symboliczny znicz. Niemniej jednak uroczystość Wszystkich Świętych i Dzień Zaduszny, to również czas zatrzymania się i refleksji nad przemijaniem i sensem ludzkiego życia. Warto wspomnieć w tym miejscu słowa Jana Pawła II, który 1 listopada 2002 roku powiedział: „Dzisiejsze święto zachęca nas, byśmy skierowali wzrok ku niebu, które jest celem naszej ziemskiej pielgrzymki. Tam oczekuje nas radosna wspólnota świętych. Tam spotkamy się z naszymi drogimi zmarłymi, za których zanosić będziemy do nieba modlitwę w jutrzejsze uroczyste wspomnienie liturgiczne”.